Objawy depresji u młodzieży – Poradnik dla rodzica/opiekuna
Depresja jest chorobą, która wymaga leczenia – zwykle poza wsparciem psychoterapeutycznym, także dobranej farmakoterapii. Narażeni na nią są zwłaszcza przedstawiciele krajów wysokorozwiniętych, a dotyka zarówno dorosłych, osoby starsze, jak i dzieci (w tym niemowlęta) i młodzież. Jak dowiadujemy się z wyników badań aż 20% osób z depresją doświadczyło pierwszego jej epizodu jeszcze przed ukończeniem 18. roku życia.
Nie zawsze depresję poprzedzi istotne traumatyczne wydarzenie w życiu nastolatka. Mamy w literaturze co najmniej kilka propozycji podziałów depresji – według jednego z nich (dotyczącego genezy tej choroby) istnieje depresja psychogenna, której źródła oscylują wokół różnorodnych trudnych sytuacji życiowych, w tym przeżywania zespół stresu pourazowego, różnych urazów psychicznych, głębszych trudności emocjonalnych oraz depresji somatogennej (która występuje w przebiegu niektórych chorób somatycznych, chorób organicznych mózgu, dysfunkcji neuroanatomicznych, gdy rozpoznaje się niski poziom neuroprzekaźników w mózgu (np. serotoniny, noradrenaliny, dopaminy) lub w sytuacji zażywania wybranych leków) . Dzięki specjalistycznym badaniom aktualnie do rozważań na temat źródeł depresji proponuje się m.in. tzw. hipotezę neurohormonalną (podkreśla się w niej, że najważniejsza jest tu jakość połączenia między układem nerwowym a układem hormonalnym jednostki (oś podwzgórzowo – przysadkowo – nadnerczowa), które pozwala na regulowanie reakcji stresowych u danej osoby) . „Zgodnie z modelem „predyspozycja-stres” wystąpienie objawów depresyjnych jest konsekwencją wpływu stresu oraz współdziałania czynników środowiskowych i genetycznych”.
Do grupy ryzyka pojawienia się depresji włącza się też osoby, które nie doświadczyły jednej obciążającej emocjonalnie sytuacji, ale przez dłuższy czas czuły się samotne, odrzucone, niepotrzebne, miały szereg niepowodzeń, negatywnych odczuć, co wpłynęło na ich samoocenę, wzrost poziomu lęku, ale i żalu czy złości oraz obniżenie poczucia bezpieczeństwa.
W klasyfikacjach pojawi się też rodzaj depresji, gdzie objawy emocjonalne łączą się
z somatycznymi (wówczas będzie to depresja mieszana ). Znaleźć można także pojęcie subdepresji, rozumianej jako głębokie zaburzenie w obszarze adaptacji do środowiska i stosowaniu nieprawidłowych, niekonstruktywnych reakcji na stres; jej ryzyko zwiększa się np. w obliczu ciężkich, przeciągających się konfliktów w sferze domowo-rodzinnej.
W obrazie nastolatka z depresją na pierwszy plan wysuwa się nasilenie smutku, poczucie bezradności, ale także wyraźne ograniczenie jego codziennych aktywności, utrata lub zmniejszenie jego zdolności do odczuwania przyjemności.
Depresja u młodzieży nie musi jednak charakteryzować się widocznym głębokim smutkiem, totalnym wycofaniem z życia i zgłaszaniem wprost braku poczucia sensu życia. Nastolatek może nadal chodzić do szkoły, spotykać się ze znajomymi, korzystać z komputera i wykonywać niektóre swoje obowiązki. Jego stan będzie się pogarszał stopniowo, a on sam może „ukrywać” pewne objawy.
Z pewnością będzie się czuł gorzej wewnętrznie, nieswojo, dziwnie, ale nie znaczy to, że od razu, nagle i spektakularnie zacznie prezentować objawy choroby. Będzie cierpiał,ca choroba ta będzie rzutowała na wszystkie sfery jego funkcjonowania – nie zawsze jednak w równym stopniu na każdą. Część objawów najpierw zauważą przyjaciele, koledzy ze szkoły, część nauczyciele, w tym nauczyciel wychowawca, a jeszcze inne trener/korepetytor/nauczyciel zajęć pozalekcyjnych czy dalsza rodzica. Pierwszym i najważniejszym diagnostą pozostaje jednak rodzic/opiekun dziecka/nastolatka.
Osoba z tą chorobą będzie mieć wyraźne kłopoty w normalnym funkcjonowaniu, zauważalne będzie pogorszenie w sferze jakości życia, wzrost zachorowalności lub eskalacja w obszarze śmiertelności. Symptomy depresji u dzieci i młodzieży są o wiele bardziej zróżnicowane niż u dorosłych , mogą też nie pokrywać się z potocznym rozumieniem tej choroby. Najbardziej istotne jest zauważenie przez dorosłego i zareagowanie (zgłoszenie się do lekarza psychiatry, a także do psychologa) na niepokojące sygnały u nastolatka, do których należeć:
- obniżony nastrój i jego częsta zmienność
- częste poczucie nudy
- brak odczuwania przyjemności
- intensywny smutek (niezależnie od dnia, sytuacji
- głęboki lęk (zwłaszcza lek przed przyszłością)
- wyraźne poczucie winy, czasem zupełnie nieadekwatne do sytuacji
- brak nadziei na zmianę i brak poczucia sensu życia
- głęboka frustracja z powodu niezaspokojonych ważnych potrzeb
- przedłużające się sytuacje bezsilności u nastolatka (np. z uwagi na doświadczaną przemoc czy cyberprzemoc)
- spadek sprawności, szybka męczliwość spowolnienie lub pobudzenie psychoruchowe
- drażliwość i trudności z regulacją emocjonalną
- fizyczne izolowanie się, przedłużające się milczenie
- agresja kierowana ku sobie
- samookaleczanie się lub próby samobójcze (wyniki badania zorganizowanego przez Centrum Pomocy Dzieciom Fundacji „Dajemy Dzieciom Siłę” wskazują na to, że co szósty polski przedstawiciel młodzieży w wieku 11–17 lat (16%) miał sytuacje okaleczania się, a 7% spośród badanych w wieku 13–17 lat podjęło próbę samobójczą)
- niekiedy mocne skupienie na swoim ciele i odczuciach z niego płynących
- kłopoty w zorganizowaniu się, w rozpoczęciu działań, mniejsza ogólna aktywność w ciągu dnia
- brak inicjatywy, beczynność
- zaburzenie rytmu dobowego snu i czuwania, zauważalne zmiany w tym zakresie (czasem nastolatek zaczyna „zasypiać dzień”)
- spadek apetytu lub nadmierny apetyt (obserwowalny spadek masy ciała
lub nadmierne przybieranie na wadze) - zaniedbywanie sfery higieny osobistej i brak dbania o wygląd
- ograniczenie sfery kontaktów towarzyskich
- niewywiązywanie się z umów i obietnic, opóźnianie lub zapominanie o wspólnie z innymi podjętych zamierzeniach
- rezygnacja z realizacji dotychczasowego hobby, opuszczanie ulubionych dotychczas zajęć pozaszkolnych
- kłopoty w koncentracji, w nauce, niska wytrwałość w zadaniach edukacyjnych, szybkie ich przerywanie, nie zawsze rozumienie poleceń, choć wcześniej
nie sprawiało to kłopotu - kłopoty z zapamiętywaniem, logicznym myśleniem, niekiedy do tego kłopoty w budowaniu komunikatów, odpowiedzi krótkie, zdawkowe, ograniczenie
w sferze mowy - przekonanie o swojej bezradności, niskich umiejętności, braku powodzenia
w podjętych działaniach, przewidywanie porażki - „wykluczeniem bądź niedopasowaniem i brakiem umiejętności tworzenia więzi z innymi ludźmi”
- poczucie bycia „bylejakim”, nieoryginalnym, pospolitym albo nawet gorszym od innych
- używanie różnych substancji, takich jak alkohol, narkotyki czy inne środki (substancje) psychotropowe
- zamartwianie się pójściem do szkoły, spotkaniem z określonymi osobami, „wejściem” na media społecznościowe – gdzie osoba permanentnie doświadcza trudnych nieprzyjemnych emocji (np. z uwagi na cyberprzemoc – m.in. flaming, czyli stosowanie obelg, cyberostracyzm, czyli poniżanie w sieci, pozyskiwanie tajemnic za pośrednictwem sieci internetowej, happy slapping (gdzie rejestrowane są nagrania z aktami przemocy ), groźby, dokuczanie, stosowanie komentarzy pełnych nienawiści – tzw. „hejt”, nawarstwiające się trudności, zaległości szkolne, krytykę, wyśmiewanie)
- popadanie w długi.
Szczególnie narażeni na depresję są nastolatkowie mający długotrwałe kłopoty szkolne czy rówieśnicze, doświadczający przemocy, uczniowie z chorobami przewlekłymi (np. młodzi diabetycy czy niepełnosprawnościami, zagrożeni niedostosowaniem społecznym lub niedostosowani społecznie, z zaburzeniami odżywania, zaburzeniami opozycyjno – buntowniczymi, z ADHD, ze specyficznymi trudnościami w nauce (np. dysleksja, dyskalkulia), pochodzący z rodzin o niższym statusie społecznym, z rodzin z chorobami i zaburzeniami psychicznymi, ale też ci, którzy doświadczyli wielu ważnych zmian w krótkim czasie, doznali traumy, nie mają wsparcia dorosłych.
________________
Opracowała: Katarzyna Nowak
PPP nr 1 w Radomiu, MSCDN Wydział w Radomiu
_____________________
Literatura:
- Bąbik A., Olejniczak D. (2014), Uwarunkowania i profilaktyka samobójstw wśród dzieci
i młodzieży w Polsce, dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka Vol. 13 nr 2. - Cepuch G., Kruszecka – Krówka A., Liber P. (2020), Wybrane predykatory zachowań suicydentalnych młodzieży w Polsce, Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne 10(4).
- Jankowicz S., Depresja wieku młodzieńczego – etiologia i obraz kliniczny, „Zeszyty Naukowe Doktorantów UJ Nauki Społeczne”, 2018/3 nr 22.
- Januszewska E. (2020), Depresja, osamotnienie a przeżyta trauma u dzieci i młodzieży,
[w:] Wyzwania i problemy społeczeństwa w XXI wieku. Tom I, red. E. Chodźko, K. Talarek, Wyd. Naukowe Tygiel, Lublin. - Kachlicka D. (2019), Korzystanie z Internetu jako źródło zagrożeń zdrowia i rozwoju dzieci
i młodzieży, Przegląd Krytyczny 191). - Kolendo N., Wronka H. (2021), Depresja wśród dzieci i młodzieży – przebieg, leczenie oraz wpływ na system rodzinny, Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, t. 45 nr 1.
- Latecka W. (2005), Zaburzenia psychiczne u dzieci, [w:] Uczeń z przewlekłą chorobą i uczeń
z zaburzeniami psychicznymi w szkole ogólnodostępnej. Poradnik dla nauczycieli szkół ogólnodostępnych, red. T. Kott, Wyd. MEN i S, Warszawa. - Leszczyński G. (2015), Zaburzenia depresyjne jako przyczyna niezdolności do zawarcia małżeństwa, „Prawo kanoniczne” t. 58, nr 2.
- Neumann B., Dietrich D. (2007), Depresja nie jest przeznaczeniem, Wyd. WAM, Kraków.
- Orzechowska A., Gałecki P. (2008), Osobowościowe podłoże depresji u osób młodych, [w:] Depresje u osób młodych, red. F. Rybakowski, Wyd. Medical Education, Warszawa.
- Preston J. (2020), Pokonać depresję, GWP, Gdańsk.
- Przybysz-Zaremba M. (2021), Profilaktyka depresji i zachowań suicydalnych u dzieci
i młodzieży wobec wyzwań codzienności, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Sectio J Pedagogika-Psychologia Vol. 34 nr 1.
Pużyński S. (2007), Samobójstwa i zaburzenia psychiczne (zwłaszcza depresje), [w:] Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny, red. A. Bilikiewicz, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa. - Rajewska – Rager A., Rybakowski J., (2008), Rola stresujących wydarzeń życiowych w patogenezie depresji, Neuropsychiatria i Neuropsychologia nr 3.
- Szymańska S. (2007), Występowanie objawów depresyjnych u młodych diabetyków i ich związek z efektywności leczenia cukrzycy, Psychiatria i Psychologia Kliniczna nr 7(4).
Tacchi J., Scott J. (2020), Depresja, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź. - Turno M. (2010), One są wśród nas. Dziecko z depresją w szkole i przedszkolu, ORE, Warszawa.
- Wendołowska A. (2017), Depresja adolescentów w świetle teorii przywiązania, Psychoterapia nr 2(181).
